Бір түйгенім: Қазақстанда қазақ болып туғаннан азабы жоқ. Ары тартса өгіз өледі, бері тартсаң, арба сынадының кері. кезекте тұрып, өтініші бойынша бір қазақты алдыңнан жібере қой­саң – ұлтшылсың, қазақ пен өзге ұлт өкілі келісе алмай жат­қан­да әділін айтсаң ұлтшылсың, қоғамдық орында өзге ұлт жайында аузыңды ашпа, ашсаң – ұлтшылсың. Мер­зім­ді баспасөз бетінде халықтар арасына ши жүгіртіп, іріткі сал­ған­дар­ды жаз­саң, олар саяси қуғын көргендер болады да, сен – ұлтшылсың.

Иә, Қазақстанда қазақ бо­лып туғаннан азабы жоқ. Н.Гунь­кин, Н.Сидорова, А.Ушаков секілділер Қазақстан, қазақ, назарбаев туралы не айтса да сыйымды. Тіпті, сорақысы сол, үш қай­на­са сорпасы қосылмайтын фашистік тәртіп те Қазақстанда кең өріс ала бастады дейді әлгілердің бірі Н.Сидорова. Не дейсіз? Бұл қашанғы әдет. Өз істерінің әділетсіздігін іштей сезіне бастағаннан-ақ беттен алып, қоғамды, оны басқарған адамдарды қаралау қанға сіңді қасиет. Айта берді оған жергілікті ұлт өкіл­де­рі де кінәлі саналады. Міне, қазіргі Н.Гунькин тө­ңі­ре­гін­де­гі әңгіме де соның жемісі. Олар қайда болмасын өздерін судан таза, сүттен аққа сайдырады. Мерзімді баспасөздерде шарды ыстық ауамен үргендей болып, өтіп жатқан ата­ман «да­уы­ның» сыры да сонда. Еш жерде тіркелмеген, өзін КСРО азаматы санайтын мырзаны кім кінәдан таза, кіршіксіз дей алады екен. Бұны тудырып отырған – сол баяғы казактар, казачество шыр­ға­ла­ңы. Қызмет барысымен, «Жетісу» казактарына жәр­дем­де­су қоғамы» Жарғысымен танысқан едім. Онда «членами Общества мо­гут быть граждане Республи­ки казахстан, других госу­дарств и лица без гражданст­ва, достигшие 16-летнего воз­раста» деген жолдар бар. Сонда деймін-ау, бұл аты дардай қоғамға «Ұшарын жел, қонарын сай» білетін кім кө­рін­ген­дер кіре бере ме? Мұндағы мақсат не. Ойды ой қоз­ғай­ды, осындайда. Салық Бабажанов 1861 жылы 22 маусым айында №138 Санкт-Петербургте шығатын «Северная пчела» газетінде жа­рық көрген мақаласында «сколько я знаю настоя­щих, коренных, и неиспор­ченных примесью разнородной крови русских, они всегда и вез­де обходятся с киргизами кротко, честно и снисходительно» дей келіп, казактар туралы «как из­вестно нам из истории, образо­вались из беглых шаек русской вольницы, пошаливавшей по большим дорогам и рекам, из русских преступников из разных бездомных скитальцев и бегле­цов, татар, калмыков, башкирцев, цыганов и всякого сброда, ук­рывавшегося в XV столетии на р. Урале от преследования и кары тогдашнего русского правитель­ства» дегені есіңізге еріксіз түседі екен. Жоғарыдағы аталған казактар Жар­ғы­сы­на жүгінсек, Бабажановтың бұдан бір ғасыр бұ­рын жазғаны айна-қатесіз қайта қалпына келмей ме. Сонда атал­ған қоғам жер-жерден жиналған босқындардың «отауына» айналмасына кім кепіл. Бұған қарап бүкіл казак атаулыны кі­нә­лау­ға болмас, бірақ заң орындарының ойланатын жайы.
Қашан да қиянат көріп келе жатқан қазақ әлі де болса, ешкімнің бетіне тік қарамауға тырысады. Өзге ұлт өкілдерін ренжітіп, қиянаттық жасасақ де­ген қаперіне кіріп пе, сірә. Соған қарамай, өздерін жариялылықтың жаршысы санайтын орыс тілді газеттердің қазақ халқына тисе беретіні несі деп ойлайсыз. Кө­рер көз, түйер көңілге ұят. Болмаса, «Литера­турная Россия» га­зе­ті­нің 1995 жылғы №9 (1 673) санын қараңыз, Валерий галенко деген бұрынғы депутат: «Общество разделилось на казахов и нека­захов,.. Защиту казахов взяло на себя как бы само государство (надо подчеркнуть: именно «как бы», поскольку номенклатурное государство защищает всегда только само себя). Неказахи до­лжны были защищаться сами. Так возникли. Русская община, казачьи организации, славянское движение «Лад» – деп жазады. Дәл осыны оқыған көзі қарақты, көкірегі ояу орыс қандай күй кешер еді деген сұ­рақ еріксіз туады. Оларға жасалып жатқан қиянаттық қай салада кең өріс алды екен. Бұның бәрі әлі де болса сұрақ. Көшеде жұ­мыс­сыз жүрген мыңдаған қазақ жастарын көргенде еріксіз әт­те­ген-ай дейсің. Араша түсіп, төрткүл дүниеге жар салғың келеді. Бірақ, сол Қазақстанда туып, қазақ болғандығың жібермейді. Ұлт­шыл атанғың келмейді. Содан әрі Галенко мырза: «и бу­дем помнить: нас русских, сла­вян, россиян, в Казахстане боль­шинство. позор, если мы не спра­вимся с таким строительством» деп ұран тастайды. Сонда кімге? Әрине, манағы сөз басында ай­тыл­ған «ұшарың жел, қонарын сай» біліп жүр­ген, өздерін «казак» сезінетіндердің бұған аттаңдап қо­сы­ла­ты­ны – айдан анық. Өйт­ке­ні, олар жоғалтатын ештеңе жоқ. Бү­гін алматыда да, ертең Мәс­кеу­де де дәл осындай орын табылатынын олар сезбейді емес, сезеді. Ендеше, Галенко мырзаның мұ­ны­сы­на не жорық. Казактар Жар­ғы­сы мен осынау сөздердің арасында байланыс жоқ па деп те ой­лай­сың… Болмаса, лайым біз қателесейік.
Міне, Қазақстанда қазақ бо­лып туудың азабы сол. Дәп жо­ға­ры­да­ғы­дай сөз айтып, жаза алмаймыз. Тіпті оған арың да жібермейді. Ал, айта қалып, жазғанның өзінде де ұлт­шыл­дық­тың жетегінде кете барасың. Соңының не боларын Құдайдың өзі білсін. Керісінше, Галенко секілділерге бәрін айтып жазуға болады. Ондай Құдайға шүкір, Қазақстанда жетіп артылады. Қа­зір оларға қатты бір сөз айтсаңыз, саяси қуғынданушы, қы­сым кө­ріп, арандатуға іліккен қайраткер болып шыға келеді. ресейден араша сұрап, азап шегуші бола қалады. Аңлысын аң­­­ды­­­ған жергілікті «Караван» секілді басылымдарға осындай «шым-шы­­ты­­рық» ұлтаралық тартысқа ұйтқы ауадай қажет. Одан әрі митингі, пресс-конференциялар тағысын-тағылар қара құрым қар­­ға­­ша қаптады дей беріңіздер.
Сол Салық Бабажанов 1868 жылы 27 шілдеде Санкт-петербургте шығатын «Деятельность» газетінде: «войсковое сословье не приносит государству никакого дохода, никаких податных или акцизных взносов» деп жазған еді. Бұның бәрін тәп­тіш­теп, тілге тиек етуіміздегі мақсат – кез келген жаңа құрылып жат­қан ұйымға, қоғамға, бірлестікке саяси жағынан ғана емес әлеу­мет­тік-экономикалық жағынан қарау керектігін алға тарту. Әйт­пе­се, қоғам, қалың ел іші болған соң телі-тентектің болмауы мүм­кін емес. Ондайлардың төңірегіне өзі секілділер әуес келеді. Сөй­те­ді де, олар бір топқа жиылып, ұйымға айналады. казактар жар­ғы­сын­да­ғы келтірілген сөйлемге шүйліге бе­руі­міз­дің сыры сонда. Жарғыдағы келтірілген жай қаңғыбастар үшін таптырмайтын пана ғой. Бел­гі­лі бір қоғамның мүшесі болып жүрген қай телі – тен­тек­тің та­қия­сы­на тар келсін.
Ел тыныштығы үшін айтылған, артында зілі жоқ сөзіңді те­ріс пиғыл иелері ұлтшылдық деп бағалауы әбден мүмкін. Өзің­ді-өзің қорғап, сақтануға да құқың жоқ па деп қаласың, кейде.

«Заң газеті».
29 қараша, 1995 жыл